Đã có không ít dự báo cho rằng sự phát triển mạnh mẽ của trí thông minh nhân tạo (AI) sẽ khiến cho rất nhiều người bị mất việc làm vào tay robot. Nhưng theo  Farhad Manjoo, tác giả của bài viết Trong trận chiến với robot, lao động con người đang thắng thế, đăng trên New York Times, thì tình hình không hẳn là như vậy.

Một robot phân loại thùng tại nhà kho của Amazon. Ảnh: New York Times

Năm 2022, máy tính tiếp tục khiến chúng ta kinh ngạc khi các hệ thống AI đang viết, vẽ, tạo video, chẩn đoán bệnh tật, và làm nhiều việc khác khiến những nhà phát minh ra chúng rất tự hào. Tuy nhiên, bằng cách nào đó, những người trần mắt thịt chúng ta – mặc dù dễ bị kiệt sức, mất tập trung, chấn thương và đôi khi là phạm lỗi tai hại – vẫn có nhu cầu tuyển dụng cao. Vậy là sao?

Vào năm 2013, một nghiên cứu của nhà kinh tế học Oxford và nhà khoa học AI ước tính rằng 47% công việc có “nguy cơ” bị thay thế bởi máy tính. Vào năm 2017, McKinsey Global Institute dự đoán tự động hóa có thể thay thế hàng trăm triệu công nhân vào năm 2030 và các nhà lãnh đạo kinh tế toàn cầu thảo luận về những việc cần làm liên quan đến “cuộc nổi dậy của robot”. Trong chiến dịch tranh cử Tổng thống Mỹ năm 2020, mối đe dọa của AI đối với công ăn việc làm đã trở thành chủ đề trong các cuộc tranh luận của các ứng viên.

Nhưng đại dịch Covid-19 và hậu quả của nó đã thay đổi hoàn toàn suy nghĩ của chúng ta khi các nước trên khắp thế giới phải đối mặt với tình trạng thiếu nhân lực trầm trọng – một vài sự thật về kinh tế và công nghệ đã trở nên rõ ràng.

Đầu tiên, con người đã bị đánh giá thấp. Hóa ra chúng ta thực sự tuyệt vời trong những gì mình làm, và trong tương lai gần, con người có thể chứng minh vai trò không thể thiếu trong một số ngành. Trong khi đó, máy tính lại được đánh giá quá cao. Mặc dù máy móc thoạt trông có vẻ bất bại khi trình diễn, nhưng trong thế giới thực AI hóa ra là một sự thay thế tồi tệ hơn cho con người so với những gì mà những người ủng hộ chúng dự báo.

Hơn thế nữa, toàn bộ dự án đưa AI đọ sức con người đang bắt đầu trông khá ngớ ngẩn, bởi kết quả dễ xảy ra nhất là khi con người tiếp thu công nghệ mới thì công nghệ tăng cường khả năng của con người hơn là thay thế con người.

Farhad Manjoo dẫn một bài báo gần đây của Michael Handel, một nhà xã hội học tại cục thống kê lao động. Handel đã nghiên cứu mối quan hệ giữa công nghệ và việc làm trong nhiều thập kỷ và ông hoài nghi tuyên bố rằng công nghệ đang phát triển nhanh hơn so với những gì mà con người có thể thích ứng với những thay đổi.

Trong phân tích gần đây, ông xem xét các xu hướng việc làm dài hạn trên hơn hai chục loại công việc mà các nhà công nghệ đã cảnh báo là đặc biệt dễ bị ảnh hưởng bởi tự động hóa. Trong số này có cố vấn tài chính, biên dịch viên, luật sư, bác sĩ, nhân viên bán đồ ăn nhanh, nhân viên bán lẻ, tài xế xe tải, nhà báo và lập trình viên máy tính.

Kết luận của ông: Con người chiến thắng khá dễ dàng trên thị trường việc làm. Các danh mục công việc mà một vài năm trước đây được cho là sẽ bị hủy diệt bởi AI lại đang phát triển tốt. Handel viết: “Dữ liệu cho thấy ít minh chứng cho ý tưởng về sự gia tăng tình trạng mất việc làm hoặc sự phá vỡ cấu trúc đối với các xu hướng đã có trước cuộc cách mạng AI”.

Hãy xem các kỹ thuật viên X-quang, bác sĩ được trả lương cao trải qua nhiều năm đào tạo chuyên khoa để chẩn đoán bệnh thông qua các phương thức hình ảnh như X-quang và MRI. Về mặt công nghệ, những gì kỹ thuật viên X-quang làm có vẻ rất dễ bị tự động hóa. Hệ thống máy học làm cho máy tính thực hiện rất tốt loại nhiệm vụ này, nó có thể học cách chẩn đoán các dấu hiệu của bệnh tật – thường nhanh hơn và với độ chính xác ngang bằng hoặc vượt xa các bác sĩ con người.

Năm 2016, một bài báo trên The Journal of the American College of Radiology đã cảnh báo rằng máy học “có thể chấm dứt X-quang như một chuyên ngành đang phát triển mạnh”. Cùng năm đó, Geoffrey Hinton, một trong những người khởi xướng máy học, nói rằng “mọi người nên ngừng đào tạo kỹ thuật viên X-quang ngay từ bây giờ” vì “hoàn toàn hiển nhiên rằng trong vòng năm năm nữa, công nghệ học sâu sẽ tốt hơn các kỹ thuật viên X-quang”. Sau đó Hinton nói thêm rằng có thể mất 10 năm.

Nhưng Handel chỉ ra rằng, với ông, những con số này không hợp lý. Thay vì suy tàn, ngành X-quang đã phát triển ổn định. Ông nhận thấy từ năm 2000-2019, số lượng kỹ thuật viên X-quang đã tăng trung bình khoảng 15% mỗi thập kỷ. Một số người trong lĩnh vực này thậm chí còn lo lắng về việc thiếu hụt các kỹ thuật viên X-quang khiến chẩn đoán hình ảnh mất thời gian lâu hơn.

Làm thế nào mà kỹ thuật viên X-quang sống sót sau cuộc xâm lăng của AI? Trong một bài báo năm 2019 trên tạp chí Radiology Artificial Intelligence, Curtis Langlotz, kỹ thuật viên X-quang tại Stanford, đưa ra một vài lý do. Một là con người vẫn thường làm tốt hơn máy móc – ngay cả khi máy tính có thể phát hiện rất tốt một số loại bệnh, chúng có thể thiếu dữ liệu để chẩn đoán các tình trạng hiếm gặp hơn mà các chuyên gia con người có kinh nghiệm có thể dễ dàng phát hiện ra.

Các kỹ thuật viên X-quang cũng có khả năng thích ứng. Những tiến bộ công nghệ (như chụp CT và MRI) đã trở nên phổ biến trong lĩnh vực này, và một trong những công việc chính của kỹ thuật viên X-quang là hiểu và bảo vệ bệnh nhân trước những thiếu sót của công nghệ được sử dụng trong thực tiễn.

Langlotz kết luận rằng “AI sẽ thay thế kỹ thuật viên X-quang?” là câu hỏi sai; thay vào đó, “câu trả lời đúng là: kỹ thuật viên X-quang sử dụng AI sẽ thay thế những người không làm như vậy”.

Các xu hướng tương tự cũng diễn ra trong nhiều công việc khác được cho là dễ bị ảnh hưởng bởi AI. Liệu tài xế xe tải có bị lỗi thời bởi xe tải tự lái? Có lẽ phải mất rất nhiều năm nữa xe tải mới có thể tự lái đến bất cứ đâu. Vì vậy, không có gì ngạc nhiên khi Chính phủ Mỹ dự đoán rằng số lượng công việc lái xe tải sẽ tăng lên trong thập kỷ tới.

Còn những nhân viên bán thức ăn nhanh, những người được cho là có thể thay thế bằng các máy chuẩn bị thức ăn và các kios tự đặt hàng thì sao? Họ cũng an toàn, Chris Kempczinski, Giám đốc của McDonald’s, cho biết vào mùa hè này. “Robot có thể rất tuyệt để thu hút các dòng tít trên báo chí, nhưng không thực tế đối với đại đa số các nhà hàng”, ông nói.

Có thể, thậm chí nhiều khả năng rằng tất cả các hệ thống này sẽ được cải thiện. Nhưng không có bằng chứng nào cho thấy điều đó sẽ xảy ra ngày một ngày hai hoặc đủ nhanh để dẫn đến mất việc làm thảm hại trong ngắn hạn.

Ngọc Thanh/KTSG

Theo The New York Times