Điện sẽ vẫn là vấn đề cam go. Nước ta vừa trải qua những ngày nắng nóng kỷ lục, kèm theo mất điện trầm trọng kéo dài ở miền Bắc. Từ lâu, chúng ta đã coi nhẹ công nghiệp trữ điện và bế tắc trong việc đưa nguồn điện tái tạo vào hệ thống (kể cả với nguồn thủy điện, dẫn đến việc phải xả lũ ngay giữa đỉnh lũ), và đường tải điện thì bất lực mỗi khi nhu cầu tiêu thụ ở một nơi nào đó đột ngột tăng cao.

Nhu cầu trữ điện tăng cao

Trữ điện không phải ngành công nghiệp mới. Đó là nhân tố giúp việc cung cấp điện không bị gián đoạn bất chấp sự cố ở nguồn phát hay nhu cầu sử dụng có cao hoặc thấp hơn năng suất thiết kế ổn định của hệ thống truyền tải. Đáng nói là ngành trữ điện đang phát triển rất nhanh với việc đưa những nguồn năng lượng tái tạo vào sử dụng.

Trên quy mô toàn cầu, nhu cầu công suất lưu trữ điện tăng lên rất nhanh do quá trình chuyển đổi sang năng lượng tái tạo; do nhu cầu điện khí hóa phương tiện di chuyển; do nhu cầu đối phó sự khắc nghiệt của biến đổi khí hậu. Từ con số dự báo năm 2019 của Liên minh Pin Toàn cầu (GBA) là 2,6 TWh cho năm 2030 (tăng bình quân 25%/năm) lên con số phân tích vào năm 2022 của McKinsey Battery Insights là 4,7 TWh (tăng bình quân 30%/năm) và đạt giá trị 400 tỉ đô la Mỹ vào năm 2030.

Ở nước ta, với công suất khoảng 20,1 GW điện mặt trời và điện gió đưa vào sử dụng tính đến cuối năm 2022, và với tham vọng đưa tỷ trọng điện tái tạo chiếm mức 47% nhu cầu năng lượng vào năm 2030, thì ngành công nghiệp quan trọng và cấp bách phải kể đến là sản xuất và nhập khẩu linh kiện trữ điện, tích hợp chúng vào hệ thống và phát triển các dự án. Đây là một thị trường hấp dẫn và thu hút cả đầu tư nước ngoài.

Thị trường BESS

Thị trường pin lưu trữ năng lượng (BESS – battery energy storage systems) gồm ba nhóm:

Nhóm nhà máy (utility-scale installations) có công suất lưu trữ lớn hơn 10 MWh. Thị trường của nhóm này gồm các nhà máy phát điện, công ty điều hành lưới điện và công ty sản xuất năng lượng tái tạo. Mục đích chính là cân bằng tính gián đoạn của năng lượng tái tạo, cung cấp dịch vụ ổn định lưới điện hoặc trì hoãn các khoản đầu tư tốn kém vào hệ thống truyền tải điện.

Ở nước ta, các nhà máy thủy điện cần xem xét khả năng lắp đặt BESS để lưu trữ và điều tiết điện, cung cấp điện cho mùa khô và hình thành quy trình xả lũ an toàn trong mùa mưa bão, tránh tình trạng lũ chồng lũ.

Nhóm thương mại và kỹ nghệ (commercial and industrial installations) nằm trong khoảng 30 kWh đến 10 MWh. Thị trường của nhóm này gồm bốn khách hàng chính.

(i) Cơ sở hạ tầng sạc xe điện nhằm tránh gây áp lực nâng cấp hạ tầng lưới điện – tốn kém và mất thời gian.

(ii) Những cơ sở hạ tầng thiết yếu như tháp viễn thông, trung tâm dữ liệu và bệnh viện vốn trước đây dự trữ điện dưới dạng ắc quy axit chì nay chuyển sang sử dụng BESS, vừa để bảo đảm nguồn điện, vừa kinh doanh lượng điện dư thừa từ lắp đặt pin mặt trời vào hệ thống lưới điện chung.

(iii) Những cơ sở hạ tầng công cộng, tòa nhà thương mại và nhà máy sản xuất. Việc lắp đặt BESS tại đây giúp tiết kiệm năng lượng (có nơi đến 80%), tích hợp với năng lượng tái tạo tại chỗ, tối ưu hóa khả năng tự tiêu thụ, các ứng dụng dự phòng và cung cấp dịch vụ lưới điện.

(iv) Nhóm khách hàng ở nơi môi trường khắc nghiệt, bao gồm khai thác mỏ, xây dựng công trình, thăm dò dầu khí và các sự kiện như lễ hội ngoài trời.

Nhóm dân dụng (residential installations) từ 30 kWh trở xuống. Hệ thống lắp đặt dân dụng sẽ đạt công suất khoảng 20 GWh vào năm 2030 – đại diện cho phân khúc BESS nhỏ nhất. Nhưng khu vực dân cư là thị phần hấp dẫn tạo cơ hội cho sự đổi mới và khác biệt trong các lĩnh vực, từ kho lưu trữ tại nhà truyền thống đến việc tạo ra các lưới điện siêu nhỏ ở các cộng đồng xa xôi. Từ góc độ bán hàng, BESS có thể được đi kèm với các tấm quang điện hoặc tích hợp vào nhà thông minh hoặc hệ thống sạc xe điện tại nhà. Các sản phẩm phù hợp sẽ giúp khách hàng dân cư đạt được các mục tiêu như tự cung tự cấp, tối ưu hóa khả năng tự tiêu thụ và giảm mức tiêu thụ điện năng tối đa, mang lại tỷ suất lợi nhuận cao hơn.

Cần khích lệ, ưu đãi công nghiệp trữ điện

Đặt ngành công nghiệp lưu trữ điện vào diện quan trọng và cấp bách đồng nghĩa với cung ứng cho nó những chính sách khích lệ ưu đãi. Mới đây, Chính phủ đã yêu cầu Bộ Công Thương nghiên cứu đề xuất chính sách của giới chuyên gia về pin trữ điện tái tạo.

Thực ra, ngành lưu trữ điện là một dây chuyền sản xuất và cung ứng. Chuỗi giá trị BESS bắt đầu với các nhà sản xuất linh kiện lưu trữ bao gồm pin và gói pin cũng như bộ biến tần, vỏ bọc và các thành phần thiết yếu khác trong sự cân bằng của hệ thống. Sau đó là các hoạt động tích hợp hệ thống bao gồm thiết kế và phát triển tổng thể các hệ thống quản lý năng lượng và phần mềm khác để làm cho BESS trở nên linh hoạt và hữu ích hơn. Cuối cùng, từ 10-20% lợi nhuận được liên kết với các đơn vị bán hàng, tổ chức phát triển dự án, các hoạt động thu hút khách hàng và cả vận hành thử.

Hoàng Việt/KTSG