Thành tựu ngành giáo dục Việt Nam sau ngày thành lập nước

Chủ tịch Hồ Chí Minh đã chỉ rõ: Chủ nghĩa xã hội là làm cho mọi người dân đều “được đi học”[1]. Tiếp đó, Người cũng nhấn mạnh: Chế độ cộng sản là “ai cũng thông thái”[2]. Bởi vậy, trong Di chúc, Người đã căn dặn: “Đảng cần phải có kế hoạch thật tốt để phát triển kinh tế và vǎn hóa, nhằm không ngừng nâng cao đời sống của nhân dân”.

Chủ tịch Hồ Chí Minh đến thăm lớp học bổ túc văn hóa của phụ nữ lao động khu phố Lương Yên, Hà Nội (ngày 27/3/1956). Ảnh tư liệu lịch sử.

Xóa nạn mù chữ

Ngày 3/9/1945, trong phiên họp đầu tiên của Chính phủ cách mạng lâm thời, Chủ tịch Hồ Chí Minh nêu rõ “chính sách ngu dân” là một trong những phương pháp độc ác mà bọn thực dân dùng để cai trị nước ta. Người cho biết hơn 90% người dân Việt Nam mù chữ và do đó Người đã đề nghị mở một chiến dịch để chống nạn mù chữ.

Ngày 4/10/1945, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã ra lời kêu gọi “Chống nạn thất học” gửi tới toàn thể quốc dân đồng bào. Người viết: “Muốn giữ vững nền độc lập, muốn làm cho dân mạnh nước giàu, mọi người Việt Nam phải hiểu biết quyền lợi của mình, bổn phận của mình, phải có kiến thức mới để có thể tham gia vào công cuộc xây dựng nước nhà, và trước hết phải biết đọc, biết viết chữ quốc ngữ”[3].

Với phong trào Bình dân học vụ, trên 2,5 triệu người đã biết đọc, biết viết (ước tính cả nước lúc đó có 22 triệu người). Tiếp đó, những lớp bổ túc văn hóa đã xóa mù chữ cho 8 triệu người dân trong 9 năm kháng chiến chống Pháp (1946-1954). Năm năm sau, vào năm 1959, tất cả các tỉnh, thành phố vùng đồng bằng trung du miền Bắc đều hoàn thành nhiệm vụ xóa mù chữ cho nhân dân ở độ tuổi 12-50. Kết thúc kế hoạch năm năm lần thứ nhất (1961-1965), các vùng thấp thuộc các tỉnh miền núi phía Bắc đã xóa xong nạn mù chữ cho nhân dân các dân tộc thiểu số.

Chủ tịch Hồ Chí Minh thăm lớp học bổ túc văn hóa và kỹ thuật buổi tối của công nhân Nhà máy Ô tô 1/5, lá cờ đầu của phong trào bổ túc văn hóa ngành công nghiệp Hà Nội vào ngày 19/12/1963. Ảnh tư liệu lịch sử.

Ngày 21/12/1956, Chủ tịch Hồ Chí Minh gửi thư cho đồng bào một số địa phương đã thanh toán xong nạn mù chữ​. Người chỉ rõ: “Thanh toán nạn mù chữ là bước đầu nâng cao trình độ văn hóa. Trình độ văn hóa của nhân dân nâng cao sẽ giúp chúng ta đẩy mạnh công cuộc khôi phục kinh tế, phát triển dân chủ. Nâng cao trình độ văn hóa của nhân dân cũng là một việc cần thiết để xây dựng nước ta trở thành một nước hòa bình, thống nhất, độc lập, dân chủ và giàu mạnh”.

Tại miền Nam, đến năm 1975, 30% người dân vẫn mù chữ. Sau khi miền Nam được hoàn toàn giải phóng, trong Chỉ thị 221 ngày 17/6/1975, Ban Bí thư Trung ương Đảng nhấn mạnh: “Trước mắt, phải coi đây (xóa nạn mù chữ và bổ túc văn hóa) là nhiệm vụ cấp thiết số một”. Trong thư gửi giáo viên và học sinh nhân dịp năm học mới năm 1976, Chủ tịch nước Tôn Đức Thắng chỉ rõ: “Miền Nam phải tập trung sức nhanh chóng xóa nạn mù chữ và đẩy mạnh công tác bổ túc văn hóa cho cán bộ và thanh niên công nông”. Kinh nghiệm thực tiễn xóa mù chữ ở miền Bắc đã trở thành những bài học quý báu, bổ ích cho công cuộc xóa nạn mù chữ ở miền Nam ngay sau ngày giải phóng, đất nước thống nhất. Cuối tháng 2/1978, toàn bộ 21 tỉnh, thành phố ở miền Nam đã cơ bản thanh toán nạn mù chữ.

Đầu những năm 1980, nền giáo dục Việt Nam có khoảng 500 trường bổ túc văn hóa nhằm bổ túc kiến thức cho lao động phổ thông, cho công nhân ở các nhà máy, cho thanh thiếu niên người khắp cả nước… Năm 1989, Việt Nam thành lập Ủy ban Quốc gia chống nạn mù chữ để đẩy mạnh công tác xóa mù chữ.

Việt Nam là quốc gia thực hiện thành công mục tiêu thế giới bước vào thế kỷ XXI không còn nạn mù chữ do Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa của Liên Hiệp Quốc (UNESCO) khuyến cáo và Liên Hiệp Quốc phát động. Đến năm 2000, tất cả các tỉnh, thành phố trong cả nước với 98,03% số quận, huyện; 98,53% số xã, phường đã được công nhận đạt chuẩn quốc gia xóa mù chữ. Hầu hết trẻ em trong độ tuổi đều được đi học tiểu học; tỉ lệ biết chữ độ tuổi 15-60 là 97,73%. Đó thực sự là một mốc son lớn trong lịch sử giáo dục nước nhà.

Để giữ vững nền độc lập, để dân giàu nước mạnh

Trong sự nghiệp giáo dục nói chung, Chủ tịch Hồ Chí Minh luôn quan tâm đến hiệu quả cuối cùng của việc dạy và học để sau này tổng kết thành câu nói “Vì lợi ích mười năm thì phải trồng cây, vì lợi ích trăm năm thì phải trồng người”. Do đó, thực hiện lời căn dặn của Người, ngành giáo dục nước ta có những thành tựu đạt được ngày càng khả quan.

Trong 78 năm từ ngày thành lập nước, ngành giáo dục nước ta có những thành tựu vượt bậc. Ảnh minh họa.

Trong “Thư gửi học sinh nhân ngày khai trường đầu tiên của nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa” (ngày 15/9/1945), Chủ tịch Hồ Chí Minh cũng đã kêu gọi: “Non sông Việt Nam có trở nên tươi đẹp hay không, dân tộc Việt Nam có bước tới đài vinh quang để sánh vai với các cường quốc năm châu được hay không, chính là nhờ một phần lớn ở công học tập của các em”.

Năm học 1945-1946, chỉ tính riêng ở Bắc Bộ và Bắc Trung Bộ, đã có 5.654 trường tiểu học được mở, với 206.784 học sinh và 25 trường trung học, với 7.514 học sinh. Ở bậc đại học và cao đẳng, các trường Y khoa, Dược khoa, Cao đẳng Kỹ thuật, Cao đẳng Công chính, Cao đẳng Canh nông, Thú y được mở lại. Đồng thời, trường Đại học Văn khoa, lớp chính trị xã hội được mở thêm.

Tại miền Bắc, mạng lưới giáo dục phổ thông bám rễ sâu tới từng thôn xã; tính đến trước khi cuộc chiến tranh phá hoại miền Bắc lần thứ hai (1971) ở miền xuôi, xã nào cũng có 1 đến 2 trường cấp I, trung bình cứ 5 xã thì 4 xã có trường cấp II, huyện nào cũng có trường cấp III, có huyện có đến 2 trường như Nghệ An, Thái Bình.

Trong 78 năm từ ngày thành lập nước, ngành giáo dục nước ta có những thành tựu vượt bậc. Ảnh minh họa.

Trong phong trào xây dựng nhà trường xã hội chủ nghĩa tại miền Bắc đã xuất hiện những điển hình tiên tiến, tiêu biểu là lá cờ đầu Bắc Lý với phong trào thi đua hai tốt – dạy thật tốt, học thật tốt. Trường Phổ thông cấp II Bắc Lý (xã Chung Lý, huyện Lý Nhân, tỉnh Hà Nam) đã thực hiện nguyên lý giáo dục một cách sáng tạo theo tôn chỉ hoạt động “tất cả vì học sinh thân yêu”. Phát huy tinh thần của “tiếng trống Bắc Lý”, trên miền Bắc nhiều tỉnh đã xây dựng được các trường phổ thông tiên tiến xuất sắc như trường cấp I Hà Nhân (Thanh Hóa), trường cấp III Phủ Lý (Hà Nam), trường cấp III Chu Văn An (Hà Nội). Ngay trong lúc khó khăn, năm học 1964 – 1965, ngành giáo dục đã xây dựng được các lớp học cấp III bồi dưỡng học sinh có năng khiếu về toán, ngoại ngữ. Nhờ đó, năm 1974, lần đầu tiên đội học sinh Việt Nam đi dự kỳ thi toán quốc tế ở Cộng hòa Dân chủ Đức đã đạt được những thành tích xuất sắc với 1 giải nhất, 1 giải nhì và 2 giải ba (trên tổng số 5 em).

Đến năm 1975, miền Bắc đã có 41 trường, lớp, phân hiệu đại học (gấp 10,3 lần so với năm 1955). Hình thức đào tạo rất đa dạng: chính quy, tại chức, chuyên tu, mở lớp học đêm, học theo hình thức gửi thư, đào tạo quốc tế. Ngoài ra, các trường đại học đã xúc tiến nhanh việc cử cán bộ đi đào tạo và bồi dưỡng nghiên cứu sinh, thực tập sinh ở các nước xã hội chủ nghĩa. Đến năm 1965, miền Bắc đã có trên 500 cán bộ giảng dạy ra nước ngoài học tập (trong đó gần 50% là nghiên cứu sinh). Qua 20 năm (1955 – 1975), giáo dục đại học của miền Bắc đã đào tạo được hơn 8 vạn người có bằng đại học nhằm phục vụ sự nghiệp xây dựng chủ nghĩa xã hội ở miền Bắc và kháng chiến chống Mỹ, cứu nước.

Hiện nay, cả nước đang tích cực tiến hành một “cuộc cách mạng” về giáo dục với việc đổi mới căn bản, toàn diện nền giáo dục theo tinh thần Nghị quyết số 29-NQ/TW ngày 4/11/2013 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng (khóa XI), bảo đảm cho giáo dục Việt Nam phát triển theo định hướng xã hội chủ nghĩa, hội nhập quốc tế, thích ứng với cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ 4.

Trong bài viết “Một số vấn đề lý luận và thực tiễn về chủ nghĩa xã hội và con đường đi lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam” (2021), Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng nêu rõ: “Việt Nam tập trung hoàn thành xoá mù chữ, phổ cập giáo dục tiểu học vào năm 2000 và phổ cập giáo dục trung học cơ sở năm 2010; số sinh viên đại học, cao đẳng tăng gần 17 lần trong 35 năm qua”.

Ngày 30/7/2021, Thủ tướng Chính phủ cũng ban hành Quyết định số 1373/QĐ-TTg phê duyệt Đề án “Xây dựng xã hội học tập giai đoạn 2021- 2030”. Mục tiêu chung của Đề án là tiếp tục và tạo chuyển biến cơ bản trong xây dựng xã hội học tập, bảo đảm đến năm 2030, mọi người dân đều có cơ hội bình đẳng trong việc tiếp cận hệ thống giáo dục mở, đa dạng, linh hoạt, liên thông, hiện đại với nhiều mô hình, phương thức và trình độ đào tạo, góp phần đẩy mạnh phát triển nguồn nhân lực, nhất là nhân lực chất lượng cao đáp ứng yêu cầu của cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư và hội nhập quốc tế.

Năm 2022, 7 đoàn học sinh giỏi Việt Nam với 38 lượt học sinh tham gia các kỳ Olympic quốc tế đều đoạt giải, gồm 13 Huy chương Vàng, 12 Huy chương Bạc, 8 Huy chương Đồng và 5 Bằng khen (giải Khuyến khích). Các đoàn Việt Nam tiếp tục nằm trong top 10 quốc gia, vùng lãnh thổ đạt kết quả cao nhất.

Nguyễn Văn Toàn